Hoe werkt het puberbrein?

Pubers zijn ene moment hartstikke lief, en het volgende moment doen ze ontzettend stomme dingen. Hoe kan dat toch? 

De puberteit begint op het moment dat er allerlei hormonen vrijkomen. Een klein stukje in de hersenen, de hypothalamus, is verantwoordelijk voor de afgifte van die hormonen. 

Bij jongens komen er grote hoeveelheid testosteron vrij, terwijl het brein van meisjes vooral oestrogeen aanmaakt. Die hormonen bepalen het verschil tussen jongens en meisjes. 

Daarnaast zorgen hormonen ook voor nieuwe gevoelens en verlangens. Pubers gaan meer op zoek naar spanning en sensatie, en ze raken de controle over hun slaapritme even kwijt. Sommige pubers kunnen zich ontpoppen tot ware dramaqueens. Ze reageren soms ineens heel heftig. Vreugde en verdriet volgen elkaar razendsnel op.

Lees verder onder de video

De verstandige prefrontale cortex

Pubers kunnen nog niet zo goed weerstand bieden tegen die emoties. Dat komt omdat het emotioneel deel van het brein (het gevoel) zich eerder ontwikkelt dan het deel van de hersenen dat logisch redeneert (de ratio). Dat is duidelijk te zien in onderstaande grafiek.

De grafiek is afkomstig uit hoofdstuk twee van het boek ‘Pubers en uitgaan – de kicks, de risico’s en de uitdagingen voor opvoeders’. ¹ Van Hasselt (2014). Pubers en uitgaan. Meer lezen…

Het ‘verstandige’ deel van het brein – de prefrontale cortex – ontwikkelt zich pas na het emotionele deel van het brein. Die prefrontale cortex is een soort rem op emoties die je voelt. Dit controlerende deel zorgt ervoor dat mensen nadenken over welke keuzes ze maken. Maar bij pubers is de prefrontale cortex nog niet helemaal ontwikkeld. Dit zorgt ervoor dat de balans tussen denken en voelen, tijdelijk, wat onvoorspelbaar is. Naarmate kinderen ouder worden zijn ze beter in staat om te overzien wat de gevolgen van bepaalde keuzes zijn en kunnen ze beter omgaan met emoties.

Veranderende biologische klok

Bijna de helft van alle 14-17 jarigen voelt zich niet goed uitgerust ’s morgens.² Leone et al. (2018). Slechte slaap: Een probleem voor de volksgezondheid? Meer lezen… Dit komt omdat de biologische klok verschuift, waardoor in slaap vallen lastiger gaat. Meisjes hebben hier meer last van dan jongens. Omdat pubers gemiddeld wel 9 uur slaap slaap nodig hebben, kan de behoefte om uit te slapen ontstaan. Dit kan vooral in het weekend, waardoor er veel variabiliteit tussen de slaap op schooldagen en in het weekend is. Na de leeftijd van 23 jaar herstelt de biologische klok zich vaak weer.

Ongelijkmatige ontwikkeling

Iedere puber doorloopt zijn eigen ontwikkeling. Zo zijn er kinderen die op hun 11e al naar het VWO gaan, maar er nog steeds uitzien als een brugpieper als ze 16 jaar oud zijn. Andere kinderen zien er lichamelijk al uit als een volwassene, maar lopen weer achter op emotioneel vlak. 

Deze ongelijkmatige veranderingen vormen de essentie van het ‘puberbrein’. Het verklaart waarom pubers het ene moment heel volwassen lijken, en het volgende moment totaal onlogische of risicovolle keuzes maken. 

Slecht plannen

Veel pubers hebben moeite met plannen. Het is voor hen bijvoorbeeld lastig om te beseffen dat ze op tijd moeten beginnen met huiswerk om een voldoende te halen. Pas vanaf een jaar of 16 krijgen kinderen meer verantwoordelijkheidsgevoel. Vanaf die leeftijd zijn veel jongeren pas echt in staat om verder vooruit te denken.

Impulsief handelen

Toch hebben pubers een sterke drang om zelf te bepalen wat ze doen. Dat is niet altijd handig, omdat ze vaak nog impulsief handelen en dus niet zo goed nadenken over hun keuzes. 

Bovendien is het beloningscentrum in het brein van pubers overactief. Om die reden zijn ze erg bezig om directe behoeften te bevredigen. Hebben ze zin in snoep, dan willen ze NU snoep. Moet een puber een keuze maken? Dan lijken vooral de voordelen op korte termijn interessant. Vervelende gevolgen komen voor pubers meestal als verrassing.

Pubers experimenteren

Vooral in de late puberteit (vanaf ongeveer 14 jaar) ontstaat de behoefte om op avontuur te gaan en veel risico’s te nemen, vooral wanneer er leeftijdsgenoten in de buurt zijn. Zogenaamde sensatiezoekers zijn jongeren die meer dan gemiddeld van spanning houden. Omdat hun hersenen een extra grote gevoeligheid hebben voor beloningen zijn ze constant op zoek naar kicks, uitdagingen en nieuwe ervaringen. Om die reden komen zij sneller in de problemen als gaat om geweld, onveilige seks, rijden onder invloed, of het gebruik van alcohol, tabak en drugs. 

Kom meer te weten over het puberbrein en het nemen van partydrugs in dit filmpje.

Rebelse pubers hebben nut

Tijdens de puberteit zijn veel kinderen dus emotioneel, impulsief en rebels. Maar dat is niet alleen maar vervelend. Het kan ook juist heel nuttig zijn! 

De impulsiviteit zorgt ervoor dat jongeren nieuw gedrag gaan vertonen, waardoor er allemaal nieuwe verbindingen in de hersenen worden gemaakt. Op weg naar volwassenheid is dat natuurlijk ook juist de bedoeling. Zo vinden pubers hun eigen weg in het leven. 

Als ouder is het goed om je bewust te zijn van de ontwikkeling die je kind doormaakt. Zodat je in ieder geval een beetje kunt begrijpen waarom je kind, in jouw ogen, soms rare beslissingen maakt.