Opvoedtips voor ouders met pubers 

De puberteit is niet de makkelijkste tijd om ouder te zijn. Kinderen zijn vooral bezig met hun eigen grenzen ontdekken en lijken zich weinig aan te trekken van wat ouders zeggen. Veel ouders vragen zich soms radeloos af: ‘is er eigenlijk nog wel íets wat tot ze doordringt..?’ 

Het antwoord is ja, ook al geven pubers soms hele andere signalen af. Pubers morren, protesteren of vloeken misschien als hun ouders wat van ze willen. Maar ouders blijven een belangrijke invloed hebben.

Wel is het zo dat de rol van ouders verandert. Vrienden krijgen een steeds grotere invloed. De invloed van ouders neemt dus steeds wat verder af. De laatste jaren is er veel kennis opgebouwd over de rol van opvoeding bij het voorkomen van risicovol gedrag, zoals middelengebruik. Zo heeft een puber dringend behoefte aan duidelijke grenzen. Maar een liefdevolle ondersteuning en goede gesprekken zijn minstens zo belangrijk.

Stel grenzen

Sommige ouders vinden het lastig om dingen te verbieden, omdat ze denken dat het geen zin heeft, of dat de band met hun kind zal verslechteren. Ze zouden het liefst de beste vriend van hun kind willen zijn. Maar dat is niet de taak van ouders. Ouders moet er tijdens de pubertijd nog voor zorgen dat de planning, organisatie en grenzen van het kind goed bewaakt worden.

Het is dus heel goed om af en toe ‘nee’ te zeggen, ook al is ‘ja’ zeggen op korte termijn misschien makkelijker. Grenzen stellen is, zeker op de lange termijn, beter. 

Ook goed om te weten: de meeste pubers vinden het zelfs fijn om kaders te krijgen. Nederlands onderzoek laat zien dat jongeren de eisen van hun ouders heel normaal vinden. Cultuurpsycholoog Maerten Prins voerde bijvoorbeeld in 2008 een online onderzoek uit onder 13.000 jongeren van 12 tot 18 jaar waaruit bleek dat jongeren de eisen van hun ouders heel redelijk vonden. Een ander Nederlands onderzoek door Youngworks dat ruim 10 jaar later werd uitgevoerd onder 14-15 jarigen, laat hetzelfde beeld zien. Sterker nog: jongeren zeiden dat ze die eisen ook aan hun eigen kinderen zouden stellen. 

Kinderen die duidelijke regels krijgen van hun ouders beginnen meestal later met alcohol drinken. Het helpt hierbij om van jongs af aan een duidelijke afkeurende norm uit te dragen. Alle pubers hebben grenzen nodig, maar dat geldt nog meer voor zeer impulsieve pubers of pubers die erg op zoek zijn naar sensatie. Lees hier meer over in het hoofdstuk Roekeloos door het puberbrein in het boek ‘Pubers en uitgaan` ¹ Pubers en Uitgaan – de kicks, de risico’s en de uitdagingen voor opvoeders’. Meer lezen… . Verwacht wel wat protesten. Want pubers zullen af en toe flink tegen die grenzen aan schoppen; daarvoor zijn het pubers.

Bespreek consequenties

Kinderen begrijpen het heel goed dat er consequenties aan vastzitten als ze zich niet aan de spelregels houden. De consequenties kun je van tevoren met elkaar bedenken. De consequenties duren het liefst maar kort en hebben zoveel mogelijk te maken met de overtreding. Denk bijvoorbeeld aan het volgende weekend niet uit mogen, als je kind een keer ‘s avonds te laat thuis komt. 

Daarnaast is het handig om even stil te staan bij de vraag waarom het niet gelukt is om een afspraak na te komen.

Warmte en betrokkenheid

Je hoeft als ouder niet alles te weten van je kind. Geheimen horen erbij. Maar het is wel belangrijk om te weten of het goed gaat met je kind en een beeld te hebben van waar hij of zij mee bezig is. Uithoren door middel van een vragenvuur werkt meestal niet zo goed. Wat wel werkt is oprechte interesse tonen. Onderzoek laat zien dat kinderen minder risicovol gedrag vertonen als ze het idee hebben dat ouders hen in de gaten houden. Deze en andere effectieve elementen die risico gedrag verkleinen komen aan bod in de infosheet Opvoeding & Uitgaan² infosheet Opvoeding & Uitgaan. Meer lezen… Ook is het is belangrijk dat kinderen weten dat ze altijd bij hun ouders terecht kunnen. 

En minstens zo belangrijk is het om kinderen complimenten te geven. Ook zomaar, zonder dat ze daar iets voor hebben moeten doen. Als kinderen zich geliefd voelen en merken dat ouders trots zijn, krijgen ze meer zelfvertrouwen. 

Bovenstaande elementen komen samen in de zogeheten autoritatieve (of democratische) opvoedstijl. Westerse opvoedkundigen stellen dat deze opvoedstijl, waarbij ouders duidelijke regels stellen, maar er ook veel sociaal emotionele steun is, kinderen het best voorbereid op hun leven als volwassenen. Zo blijkt uit een literatuur- en expertstudie naar de rol van ouders bij de preventie van middelengebruik en ander risicogedrag van uitgaande jeugd van 16 jaar en ouder.³ Uitgaan en opvoeding: Literatuur- en expertstudie (2012). Meer lezen…

Maak een plan voor vrije tijd

Kinderen vertonen minder risicovol gedrag als ze veel tijd doorbrengen met hun ouders. Dit blijkt uit IJslands onderzoek.⁴ De IJslandse aanpak van middelengebruik onder jongeren (2019). Meer lezen… Veel tijd samen doorbrengen kan de band tussen ouder en kind versterken. Bovendien gaan kinderen zich minder vervelen en gaan ze dus ook minder rondhangen. Om die reden is het ook goed om kinderen te helpen bij het plannen van vrijetijdsbesteding zoals sport, muziek, handvaardigheid of vrijwilligerswerk. Als ouder kun je je kind helpen bij het zoeken van leuke en interessante hobby’s of verenigingen.

Om je uitgerust en fit te voelen overdag is voldoende slaap heel belangrijk. Tijdens de puberteit raakt het slaapritme tijdelijk wat verstoord, waardoor pubers soms moeilijk in slaap komen of moeite hebben met doorslapen. Als jouw kind hier veel last van heeft is het een goed idee om samen naar oplossingen te zoeken. Tips hiervoor vind je bij het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ).

Goede communicatie

Kinderen leren een mening te ontwikkelen door over dingen te praten. Het gaat er hierbij niet om hoeveel er wordt gepraat, maar wel of het een goed gesprek is. Het is dus ook belangrijk om over lastige onderwerpen te praten zoals alcohol, drugs en seks. 

Het helpt om je als ouder goed voor te bereiden op een gesprek over moeilijke onderwerpen. Weet waar je over praat. Kies vervolgens het juiste moment om het gesprek te voeren. Doe dat op een moment dat je daar ruim de tijd voor kan nemen.

Tijdens het gesprek kun je als ouder het best open vragen stellen die niet veroordelend klinken. Laat vooral je kind vertellen. Dat kun je doen door bijvoorbeeld je zin te laten beginnen met: ‘vertel…’, ‘en…’, ‘hoezo…?’, ‘dus…’ of ‘want…?’. Kinderen moeten het gevoel krijgen dat ze serieus worden genomen. Sommige momenten zijn makkelijker om over lastige onderwerpen te praten. Vaak gaat het om momenten dat ouders kunnen luisteren zonder dat een kind zich gedwongen voelt om iets te vertellen. Dat kan bijvoorbeeld tijdens een wandeling zijn, een autorit of tijdens de afwas. Door je daar als ouder bewust van te zijn kun je deze momenten ook creëren.

Het goede voorbeeld geven

Het is belangrijk om zelf het goede voorbeeld te geven. Kinderen leren namelijk door gedrag te kopiëren. Kinderen gaan eerder roken of drinken als hun ouders dat ook doen. 

Maar ook als het niet lukt om altijd het goede voorbeeld te geven, is het zinvol om afspraken te maken met kinderen over roken, alcohol, drugs of gamen. Een puber mag nu eenmaal niet alles wat een volwassene mag. Het helpt daarbij om uit te leggen waarom je een afspraak wil maken. Juist als je zelf rookt kun je waarschijnlijk heel goed aangeven waarom je niet wil dat je kind hieraan begint.

Meegroeien

Naarmate pubers ouder worden, zoeken ze steeds meer vrijheid en zelfstandigheid. Dat is gezond. Maar ook dan hebben kinderen nog steeds behoefte aan duidelijkheid en grenzen. De uitdaging is om afspraken te maken die passen bij de fase van je kind. Zodra kinderen ouder worden moet er meer ruimte komen om samen de regels vast te stellen. Het is zinvol om kinderen zelf te laten nadenken over afspraken. 

Hierdoor worden ze zelfstandiger. Te veel controle zal zorgen voor onnodig veel spanning.

Praten met andere ouders en school

Andere ouders worstelen vaak met dezelfde vragen en problemen. Ervaringen uitwisselen kan helpen. Zeker als er veel strijd is over de regels of als je je als ouder onzeker voelt. Grote kans dat je zult merken dat jullie eigen regels helemaal niet ‘zo streng’ zijn. Ook is het niet gek om eventuele zorgen met school te bespreken. Zij kunnen vaak meer vertellen over wat er speelt op school en mogelijk zijn er speciale lesprogramma’s om in te zetten. Bovendien blijkt uit IJslands onderzoek dat het hebben van een goede relatie met docenten en ‘je verbonden voelen met school’ beschermend werkt als het gaat om risicovol gedrag van kinderen. Lees meer over de IJslandse aanpak in een verkenning van de wetenschappelijke literatuur van het Trimbos-instituut.

Een puber moet het nut inzien van gedrag

Pubers zijn meestal prima te motiveren als zij zélf het nut ergens van inzien. Dat zegt onder andere neurowetenschapper Sabine Peters, die onderzoek doet naar het puberbrein, in een artikel van NRC. Als ze het nut inzien zijn ze wel degelijk van de bank te krijgen en tot redelijk nadenken in staat. En dat hangt weer samen met het feit dat pubers erg gevoelig zijn voor beloning: ze zijn veel gemotiveerder om leuke dingen te doen, dan dingen waar ze geen zin in hebben of die op de korte termijn (in hun ogen) weinig opleveren of heel abstract zijn. Zo zal hun motivatie om niet te gaan roken eerder zijn omdat het zo duur is, dan omdat het ongezond is. Probeer hier dus rekening mee te houden als je iets gedaan wilt krijgen van je kind.

Puberteit is maar een fase

Gelukkig is de pubertijd maar een fase. Realiseer je dat het ook voor hen een heftige tijd is. Ondanks hun grote mond en eigen mening zijn ze erg onzeker en hebben ze je steun en liefde hard nodig. Ook al doen ze nog zo hard hun best om je wijs te maken dat dit niet zo is. En bedenk daarnaast dat de puberteit ook heel veel positieve kanten heeft: pubers leren ontzettend snel, ze zijn creatief, bedenken oplossingen en komen tot nieuwe inzichten. Als ze gemotiveerd zijn, aangemoedigd worden en de ruimte krijgen, dan kunnen hun talenten tot bloei komen. Ook daar is dus een mooie rol voor ouders weggelegd.